O WSCHODNIM TIMORZE

Wyspa Timor

Położenie:

Timor Wschodni położony jest na wyspie Timor należącej do Archipelagu Małych Wysp Sundajskich. Od Australii oddalony jest o 450 km. Obejmuje wschodnią część wyspy Timor, enklawę Ocussi-Ambeno o powierzchni 2 461 km2 oraz wyspy Ataúro – 144 km2 i Jaco – 8 km2. Powierzchnia całkowita wynosi 14 874 km2 natomiast ludność około 1 mln. Mieszkańcy wyspy są zróżnicowani pod względem językowym i etnologicznym. Ich pochodzenie sięga Malezji, Papuy Nowej Gwineii, Chin i Portugalii. Stolicą kraju jest Dili. Timor Wschodni jest republiką parlamentarną. Językami oficjalnymi są tetum (dialekt miejscowy) oraz portugalski, jednakże w użyciu wciąż jest też indonezyjski. Walutą jest dolar amerykański.

Najnowsza historia państwa:

W 1945 roku kiedy Indonezja uzyskała niepodległość, jej przywódca Sukarno starał się wcielić do niej wszystkie posiadłości należące do państw europejskich. Wśród nich był również Timor, który wówczas był pod panowaniem Portugalii. Sukarno częściowo udało się osiągnąć cel przejmując zachodnią część wyspy. Timor Wschodni natomiast w 1957 roku uzyskał status prowincji zamorskiej. Portugalia przez długie lata odmawiała podjęcia rozmów, które dotyczyły statusu Timoru. Zmieniła jednak zdanie gdy w 1974 wybuchła „Rewolucja Goździków”, której zadaniem było obalenie dyktatury Antonio Salazara – Marcelo Caetano. Cel został osiągnięty w niespełna 6 godzi po wybuchu rewolucji.

W sierpniu 1975 roku wybuchła wojna domowa wynikająca z odmiennych stanowisk ugrupowań walczących o władzę. Otóż Rewolucyjny Front na rzecz Niepodległości Timoru Wschodniego (FRETELLINI ) domagał się całkowitej niepodległości, drugie ugrupowanie opowiadało się za przynależnością do Indonezji, a trzecie – prawicowe – pragnęło pozostać w federacji z Portugalią. Do wybuchu wojny domowej doszło w sierpniu 1975. Działania wojenne prowadzone były na dużą skalę. Gubernator portugalski, jego urzędnicy oraz tysiące uchodźców opuścili wyspę. FRETELLINI przejęło władzę i proklamowało Ludową Republikę Demokratyczną Wschodniego Timoru. Opozycja na znak sprzeciwu poprosiła o pomoc Indonezję, która to wykorzystując sytuację, 7 grudnia 1975 zdobyła przybrzeżne miasto stołeczne Dili, a w końcu grudnia wyparła partyzantów FRETELLINI w góry.

mieszkanka Timoru

22 grudnia Rada Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych zażądała zaprzestania działań wojennych i wycofania obcych wojsk z terytorium Timoru Wschodniego. Mimo tego, 13 sierpnia 1976 roku oficjalnie anektowano wschodnią część Timoru do Indonezji, który stał się jej 27 prowincją.

Timor podczas okupacji stanowił zamkniętą indonezyjską bazę wojskową, gdzie zginęło prawie 200 tysięcy mieszkańców (około 1/3 populacji). Próby islamizacji ludności nie powiodły się, wręcz przeciwnie, jeszcze mocniej twierdziły Timorczyków w wierze katolickiej, której wyznawcy obecnie stanowią około 90% całej ludności.

W trakcie okupacji bardziej radykalne wystąpienia ludności były krwawo tłumione. Jednym z takich szczególnie trudnych momentów była masakra dokonana w 1991 roku. Studenci i młodzi mieszkańcy Dili, na znak protestu tłumnie wzięli udział w pogrzebie kolegi, który został zabity przez Indonezyjczyków. Po zakończeniu pogrzebu, gdy wszyscy zaczęli opuszczać cmentarz Santa Cruz, armia indonezyjska otworzyła ogień. Według oficjalnych źródeł zginęło wówczas tylko 9 osób, jednakże organizacje ochrony praw człowieka podawały liczbę 115 ofiar..

W 1996 roku liderzy wschodniotimorskiego ruchu niepodległościowego: arcybiskup Dili Carlos Felipe Ximenes Belo i działacz emigracyjny mieszkający od 1975 roku w Australii Jose Ramos-Horta zostali laureatami Pokojowej Nagrody Nobla. Fakt ten wzbudził wiele kontrowersji i został zbojkotowany przez władze Indonezji.
Kryzys ekonomiczny w Azji wywołał falę zamieszek i w 1998 r. doprowadził do ustąpienia ze stołka prezydenta Suharto, którego zastąpił dotychczasowy wiceprezydent Bacharuddin Jusuf Habibie. W maju Indonezja podpisała z Portugalią porozumienie o przeprowadzeniu w Timorze Wschodnim referendum w sprawie autonomii lub niepodległości.

30 sierpnia 1999 roku odbyło się referendum niepodległościowe, w którym 78,5% mieszkańców opowiedziało się za niepodległością. Frekwencja wyniosła 98%. Taki wynik spowodował, iż Indonezja w odwecie rozpoczęła pogrom rdzennej ludności połączony z przymusowymi deportacjami Timorczyków. Presję na Indonezję wywołała społeczność międzynarodowa, która wymusiła zgodę na stacjonowanie w Timorze sił międzynarodowych. To jednak przyczyniło się do zaistnienia jeszcze większego okrucieństwa ze strony Indonezyjczyków. 15 września Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła jednogłośnie rezolucję o wysłaniu sił pokojowych do Timoru. (INTERFET). Rdzeń sił pokojowych (4,5 tys żołnierzy) stanowili Australijczycy. Do nich dołączyli m.in. Nowozelandczycy, Amerykanie, Kanadyjczycy, Włosi.

Około 15 września Indonezyjczycy zaczęli się wycofywać, masowo zabijając ludzi, podpalając i dewastując wszystko co znalazło się na ich drodze. Do końca miesiąca sytuacja została uznana za opanowaną i stabilną, choć nadal dochodziło do pojedynczych incydentów, w których zginęło 3 policjantów.
Następne miesiące przyniosły normalizację. Działania prowadzone przez Australijczyków były sukcesywne.

Szmaciana „tablica”, ktora informuje nas, ze wlasnie wkraczamy na terytorium Timoru Wschodniego.

30 sierpnia 2001 roku odbyły się wybory do 88-osobowego Zgromadzenia Konstytucyjnego, mającego przygotować fundamenty ustrojowe państwa; w wyborach zwyciężyło ugrupowanie FRETELLINI zdobywając 55 miejsc w parlamencie (62,5% wszystkich mandatów). 20 września powołano rząd z premierem oraz ministrem gospodarki i rozwoju Mari al-Katiri (sekretarz generalny FRETELLINI); ministrem spraw zagranicznych został Jose Ramos-Horta. Zgromadzenie Konstytucyjne uchwaliło konstytucję Timoru Wschodniego 22 marca 2002 roku większością 72 głosów przy 14 przeciwnych. Konstytucja wzoruje się na Ustawie Zasadniczej Portugalii. Przyznaje duże uprawnienia parlamentowi przy jednoczesnym ograniczeniu roli prezydenta do funkcji głównie ceremonialnych. Określa charakter państwa jako świecki, gwarantuje obywatelom swobody demokratyczne i zawiera zasadę politycznej neutralności sił zbrojnych.

Nowym wyzwaniem dla Timoru Wschodniego okazało się być rozliczenie z przeszłością. Brak środków staje na przeszkodzie finansowania ochrony zdrowia i edukacji mieszkańców kraju, zamiast spłat zadłużenia wobec bogatych krajów i międzynarodowych instytucji finansowych. Rząd Timoru Wschodniego jest zgodny ze społeczeństwem, że najwyższym priorytetem jest zmniejszenie ubóstwa, jednakże powstający rząd stanął przed brakiem ok. 154-184 mln dolarów.

11 listopada 2004 roku Kofi Annan podjął decyzję o zarekomendowaniu Radzie Bezpieczeństwa przedłużenia mandatu Misji Wsparcia ONZ w Timorze Wschodnim (UNMISET). Mówił, że Timor Wschodni nie osiągnął jeszcze pełnej samodzielności w zakresie zarządzania krajem, a jego administracja pozostaje słaba i krucha.

W roku 2006 w Timorze wybuchają zamieszki, które rozpoczęły się od starć wojska z ok. 600 zbuntowanymi żołnierzami, których zwolniono ze służby za to, że zastrajkowali. Żołnierze zarzucili wcześniej władzom korupcję i dyskryminację. Wkrótce zamieszki ogarnęły cały kraj, powstały zbrojne bandy i rywalizujące ze sobą na tle etnicznym grupy. Ludzie masowo zaczęli uciekać z domów. Władze Timoru o pomoc poprosiły siły międzynarodowe. Granicę z Timorem zamknęła Indonezja. Konflikt ten trwał kilka miesięcy.

Po wyborach w 2007 roku głową państwa został Manuel Ramos Horta.
Obecna sytuacja Timoru uznawana jest za stabilną.

Tekst pochodzi ze źródeł internetowych